Ο ΠΛΑΤΑΝΟΣ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ
                      (platanus x acerifolia)
                            Η  ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ
    Ο Πλάτανος ο ανατολικός (Platanus orientalis) είναι αυτοφυής στην Ελλάδα και τη Μικρά Ασία και εμφανίζεται σποραδικά μέχρι και το Κασμίρ της Ινδίας όπου είναι και εκεί διαδεδομένος. Ο πλάτανος χρησιμοποιείτο από την Αρχαιότητα για την σκιά του και διαδόθηκε από τους Ρωμαίους στην Ευρώπη. Ονομάστηκε πλάτανος από τους Έλληνες για την πλατιά του κόμη και orientalis δηλαδή ανατολικός από τον Linnaeus επειδή την εποχή εκείνη η ανατολή ταυτίζονταν με την Οθωμανική αυτοκρατορία που εκτείνονταν από την Βαλκανική  μέχρι την Αραβική Χερσόνησο.  Βρίσκεται κατά μήκος ποταμών όπου καλύπτει τις μεγάλες ανάγκες του σε νερό από τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα.

Χαρακτηριστικό φύλλο ανατολικού πλατάνου
Ο δυτικός πλάτανος (Platanus occidentalis)  είναι ιθαγενές δένδρο στην ανατολική βόρεια Αμερική. Είναι το υψηλότερο πλατύφυλλο δένδρο της βόρειας Αμερικής όπου συναντάται σε πλατύφυλλα δάση, που φύονται σε πλούσια βαθιά αλλουβιακά εδάφη που αποστραγγίζονται καλά σε υγρό κλίμα.

Φύλλα δυτικού πλάτανου

Ο πλάτανος του Λονδίνου ή πλάτανος  o σφενδαμόφυλλος (Platanus acerifolia) προήλθε από διασταύρωση ανάμεσα στον πλάτανο τον ανατολικό και  τον δυτικό και για την  προέλευση του υπάρχει  μεγάλη σύγχυση. 
Η ανατολική βόρεια Αμερική  τον 17ο και 18ο αιώνα βρισκόταν από την διεκδίκηση δύο μεγάλων δυνάμεων της εποχής, της Γαλλίας και της Βρετανίας. Φυσιοδίφες μετέφεραν σπόρους στις πατρίδες τους, έτσι σπόροι του δυτικού πλάτανου μεταφέρθηκαν σε βοτανικούς κήπους της Βρετανίας και της Γαλλίας.Το κλίμα της Βρετανίας όμως είναι ακατάλληλο για τον δυτικό πλάτανο που θέλει ζεστά καλοκαίρια για να ωριμάσει το ξύλο του και να αντέξει το ψύχος του χειμώνα, λόγω του υψηλότερου γεωγραφικού πλάτους που βρίσκεται η χώρα. Ενώ στη βόρεια Αμερική στο φυσικό του περιβάλλον υπάρχουν τα ζεστά καλοκαίρια. Το 1640 εισήχθη ο δυτικός πλάτανος στην Βρετανία περίπου ένα αιώνα αργότερα από τον ανατολικό. Ήταν πιο γρήγορος στην ανάπτυξη από τον ανατολικό αλλά πιο ευαίσθητος στο κρύο. Τον 18ο αιώνα είχε διαδοθεί περισσότερο από τον ανατολικό αλλά τον Μάιο του 1809 ο παγετός κατέστρεψε τους περισσότερους δυτικούς πλάτανους και τον χειμώνα του 1813-1814 καταστράφηκαν οι υπόλοιποι με αποτέλεσμα ο δυτικός πλάτανος να γίνει σπάνιος σε αντίθεση με τους ανατολικούς που επιβίωσαν.Το 1826 έγινε προσπάθεια να εισαχθεί ξανά ο δυτικός πλάτανος με σπόρο από Αμερική από τον φυτωριούχο Cobert. O Loudon αναφέρει έναν μεγάλο δυτικό πλάτανο που είδε το 1838 από τους ελάχιστους που είχαν επιβιώσει ενώ δεν φαίνεται να γνωρίζει τον πλάτανο του Λονδίνου αν και αναφέρει ότι στην Γαλλία από τους σπόρους του δυτικού παράγουν αμέτρητες ποικιλίες.Μπορεί οι δυτικοί πλάτανοι που επιβίωσαν να ήταν πλάτανοι του Λονδίνου.Τόσο ο ανατολικός όσο και ο δυτικός πλάτανος πολλαπλασιάζονταν  
 με μοσχεύματα  γιατί οι σπόροι δεν μπορούσαν να ωριμάσουν με εξαίρεση τον ανατολικό και αυτό ορισμένες χρονιές που ο καιρός ήταν καλός. Γύρω στα 1830 άρχισαν να εμφανίζονται κλώνοι που ήταν ανθεκτικοί και πωλούνταν ως επιλογές δυτικού πλατάνου. Ο Thomas Rives επέστησε την προσοχή ότι οι πλάτανοι αυτοί δεν ήταν αυθεντικοί δυτικοί πλάτανοι στους Loudon και Lindley αλλά δεν συμφώνησαν μαζί του, όμως το 1856 ο William Hooker διευθυντής των βοτανικών κήπων του Kew σε άρθρο του στο Gardeners Cronicle συμφώνησε ότι ένα δένδρο στον κήπο δεν ανήκε στο είδος του δυτικού πλατάνου.Το 1860 ο Thomas Rivers  σε άρθρο του στο Gardeners Cronicle αναφέρει ότι τα πλατάνια που πωλούνται ως Platanus occidentalis δεν είναι δυτικοί πλάτανοι και αντίθετα  ονομάζονταν από τους Γάλλους φυτωριούχους ως Platanus acerifolia ένα όνομα που είχε χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν για άλλο είδος πλάτανου όπως αναφέρω παρακάτω.  Αλλά το 1881 στο βιβλίο του The Garden ο G.Berry αναφέρεται στους πλάτανους του Λονδίνου ως δυτικούς πλάτανους μια αντίληψη που κράτησε μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα ανάμεσα στους φυτωριούχους και συγγραφείς Έτσι όσα γράφονται για προέλευση του σφενδαμόφυλλου πλάτανου από τον βοτανικό κήπο του Kew, τον βοτανικό κήπο της Οξφόρδης ή τους Vauxhall gardens είναι τελείως αναληθή.Αν θα πρέπει να αναζητήσουμε ένα βοτανικό κήπο για την προέλευση του σφενδαμόφυλλου πλατάνου αυτός είναι ο βοτανικός κήπος του Montpellier που είναι ο παλαιότερος της Γαλλίας και ένας από τους μεγαλύτερους της εποχής εκείνης. Δεν γνωρίζω πότε εισήχθη ο δυτικός πλάτανος στην Γαλλία από την Β.Αμερική όμως ο ανατολικός εισήχθη από την Βρετανία το 1754. Πολλοί από τους πρώτους φυσιοδίφες της βόρειας Αμερικής ήταν Γάλλοι και είναι βέβαιο ότι ο δυτικός πλάτανος εισήχθη στους βοτανικούς κήπους αρκετά νωρίς. Όμως ο δυτικός πλάτανος μπορούσε να φυτευτεί και εκτός βοτανικών κήπων και υπάρχουν στην νότια Γαλλία άτομα του δυτικού πλάτανου μεγάλης ηλικίας που είχαν φυτευτεί τον 18ο αιώνα.Αντίθετα τα μεγαλύτερα δυτικά πλατάνια στην Βρετανία έχουν  διαστάσεις μεγάλου θάμνου για δεκαετίες.

Μεγάλο δένδρο platanus occindentalis στην Γαλλία.

Από τούς σπόρους των δένδρων αυτών μπορούν να προκύψουν νέα δένδρα δυτικού πλατάνου αλλά και δένδρα με ενδιάμεσα χαρακτηριστικά, αν υπάρχουν κοντά και δένδρα ανατολικού πλατάνου που ήταν διαδεδομένο δένδρο σκιάς. Αν ονομάζεται πλάτανος του Λονδίνου αυτό οφείλεται στην ευρεία χρησιμοποίηση του στην πόλη αυτή, όπου στις αρχές του εικοστού αιώνα πάνω από το 60% των δένδρων στους δρόμους, τα πάρκα και τα συγκροτήματα κατοικιών  ανήκαν στο είδος αυτό. Τα πλεονεκτήματα του είδους αυτού είναι: η εύκολη αναπαραγωγή του με μοσχεύματα, οπότε παράγονται φυτά με ομοιόμορφα χαρακτηριστικά, η ανθεκτικότητα του σε φυτεύσεις στους δρόμους και το γεγονός ότι η σκόνη από την καύση κάρβουνου ξεπλένεται εύκολα από τη βροχή αφήνοντας τα φύλλα πράσινα και φρέσκα και επιπλέον ο φλοιός του δεν μαυρίζει από την σκόνη κάρβουνου καθώς αποφλοιώνεται αποκαλύπτοντας φρέσκα στρώματα φλοιού. Στο Λονδίνο δεν φυτευόταν πλέον για την σκιά του αλλά για την μεγαλόπρεπη κόμη του.
   

Φύλλο πλάτανου σφενδαμόφυλλου

Μια άλλη χώρα προέλευσης που αναφέρεται είναι η Ισπανία.Αυτό ξεκίνησε από τον Philip Miller όπου στο  Dictionary το 1759 αναφέρεται σε τέσσερα είδη πλατάνου: τον δυτικό, τον ανατολικό, τον σφενδαμόφυλλο και  το ισπανικό πλατάνι  που έχει μεγαλύτερα φύλλα από τα άλλα και είναι ενδιάμεσα  ανατολικού και του δυτικού, με έντονες προεξοχές στις άκρες του,ανοικτό πράσινο, κοντούς μίσχους καλυμμένους με χνούδι. Ο μαθητής του, William Aiton το 1789 στον κατάλογο των φυτών του βοτανικού κήπου του Kew που ήταν διευθυντής, αναφέρει το ισπανικό πλατάνι ως βοτανική ποικιλία του ανατολικού με το όνομα Platanus orientalis acerifolia. Ο διευθυντής του βοτανικού κήπου του Βερολίνου Carl Ludwig Wildenow αναφέρει το Platanus acerifolia ως είδος με προέλευση την Ανατολή.Το ισπανικό πλατάνι που αναφέρουν οι Miller και Aiton δεν μπορεί να είναι το ίδιο με το Platanus acerifolia του Wildenow. Ο φυτογεωγράφος Wildenow ενδιαφέρεται για αυτοφυή φυτά ώστε να αποκτήσουν το status του είδους, και το Platanus acerifolia είναι πιθανόν το πλατάνι της Περσίας και του Κασμίρ που είναι διαφορετικό από το πλατάνι της Ελλάδας το οποίο αναγνωρίζει ως το αληθινό  Platanus orientalis.Το ισπανικό πλατάνι φαίνεται ότι ήταν ένας πληθυσμός μεμονωμένων ατόμων σε καλλιέργεια στην Ισπανία. Το ισπανικό πλατάνι με τα μεγάλα φύλλα πιθανόν να είναι ένα πλατάνι από τις κτήσεις της Ισπανίας στην βόρεια Αμερική .Υπάρχουν αρκετά είδη όπως το Platanus glabrata ,Platanus racemosa, Platanus Wrightii ,Platanus mexicanica.Το πιθανότερο ίσως είναι το πλατάνι της Καλιφόρνιας platanus racemosa  που έχει τα μεγαλύτερα φύλλα από όλα τα πλατάνια και αυτό είναι το χαρακτηριστικό που αναφέρεται ως κύριο στο ισπανικό πλατάνι. Όμως το Platanus racemosa είναι ευαίσθητο στο κλίμα της Βρετανίας και αυτό εξηγεί και την σπανιότητα του. Η Καλιφόρνια  ανήκε τότε στην Ισπανία και έχει το ίδιο κλίμα με αυτήν, και όπως η ελιά Mission που καλλιεργείται ακόμη στην Καλιφόρνια και προέρχεται από την Ισπανία, πιθανόν η αντίστροφη πορεία να έγινε με το πλατάνι της Καλιφόρνιας που ονομάζεται σήμερα Platanus racemosa Το όνομα του το έδωσε το 1841 ο Βρετανός Thomas Nuttall καθηγητής στο πανεπιστήμιο Harvard, που εξερεύνησε την  Άγρια Δύση τις προηγούμενες δεκαετίες. Η επιστήμη την εποχή εκείνη στην Ισπανία βρισκόταν σε μεγάλη καθυστέρηση και έτσι το πλατάνι της Καλιφόρνιας περίμενε την εξερεύνηση από τους Αμερικανούς για να αποκτήσει επιστημονικό όνομα, οι Ισπανοί το ονόμαζαν Aliso. Το όνομα  Platanus orientalis macrophylla έδωσε ο Loudon στο ισπανικό πλατάνι ενώ ο Muenchhausen το 1770 έδωσε το όνομα Platanus hispanica με βάση την περιγραφή του Miller. Πρόκειται βέβαια για μια υπόθεση, είναι όμως φανερό ότι το Platanus hispanica δεν έχει σχέση  με τον πλάτανο του Λονδίνου. Επίσης ο σφενδαμόφυλλος πλάτανος που αναφέρει ο Miller ως τύπο του ανατολικού και ο Platanus acerifolia του Wildenow που αναφέρει ότι προέρχεται από την Ανατολή και ο platanus orientalis acerifolia του Loudon που αναφέρει ως τύπος του ανατολικού που διαφέρει μόνο στα φύλλα δεν έχουν σχέση με τον πλάτανο του Λονδίνου.Έτσι η εμφάνιση του πλάτανου του Λονδίνου μπορεί να μετατεθεί χρονικά στις αρχές του 19ου αιώνα από τον 18ο  ή το 17ο αιώνα. Και  τόσο το όνομα Platanus acerifolia όσο και το όνομα  Platanus hispanica δόθηκαν σε άλλα δέντρα από αυτά για τα οποία το χρησιμοποιούμε σήμερα.Το σωστότερο θα ήταν ίσως το Platanus hybrida του πορτογάλου  Brotero το 1804 στο Flora lusitanicum  που δεν γνωρίζουμε όμως σε ποιο πλατάνι αναφέρεται καθώς αναφέρεται σε κάποιο πλατάνι που είχε εισαχθεί στην Πορτογαλία. 

Φύλλα του Platanus racemosa

Ο φυτωριούχος Rivers σε άρθρο του το 1860  στο περιοδικό Gardeners Cronicle γράφει: ότι Γάλλοι φυτωριούχοι ονομάζουν  Platanus acerifolia το πλατάνι που φυτεύεται στο Λονδίνο και Platanus macrophylla το ισπανικό πλατάνι καθώς  επίσης και ότι οι Γάλλοι επιλέγουν τους κλώνους του Platanus acerifolia με κριτήριο το σχήμα του φύλλου. Αναφέρει τέσσερις κλώνους που αξιολογεί ως καλύτερους  και τα ονόματα που τους δίνουν οι Γάλλοι είναι:  Platanus acerifolia palmata,  Platanus acerifolia palmata superba,  Platanus acerifolia pyramidata που αντιστοιχεί μάλλον στον κλώνο Pyramidalis  και  Platanus acerifolia grandifolia.  Σε άλλο άρθρο το 1866 στο ίδιο περιοδικό ένας ανώνυμος συντάκτης αναφέρει δύο κλώνους που αξίζει να φυτευτούν  περισσότερο,  τον Platanus acerifolia palmata και  τον  Platanus acerfolia pyramidalis. 
   

Φύλλα του κλώνου London. Μια συνηθισμένη ποικιλία στο Λονδίνο

      Ο συντάκτης του aranya.co.uk θεωρεί ότι ο Platanus acerifolia palmata είναι ποικιλία που προωθεί ο Rivers και πιθανολογεί ότι πρόκειται για τον κλώνο Hackney. Για τον Pyramidalis δεν  υπάρχει αμφιβολία πως πρόκειται για τον κλώνο που πλέον σήμερα πωλείται ως Platanus acerifolia χωρίς να αναφέρεται η ποικιλία, ενώ ο κλώνος palmata πιθανόν να είναι σύμφωνα με τον συντάκτη  ο Platanus orientalis Hackney.

Φύλλωμα του κλώνου Westminster.Μια παρόμοια με τον London συνηθισμένη ποικιλία που φυτευόταν τον 19ο αιώνα στο Λονδίνο.

Φύλλωμα Platanus acerifolia pyramidalis που πωλείται συνήθως ως Platanus x acerifolia

  Στην Βρετανία και την Ευρώπη φυτεύονταν συνήθως κλώνοι  σαν Platanus occidentalis ενώ στην Βόρεια Αμερική σπορόφυτα σαν Platanus orientalis.Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για λανθασμένα ονόματα μέχρι να επικρατήσει το Platanus x acerifolia  ή το συνώνυμο του Platanus x hispanica. Η ευρεία διάδοση του οφείλεται στην προσαρμοστικότητα του στα φτωχά  και  συμπιεσμένα εδάφη στους δρόμους με έλλειψη εδαφικού αέρα, την αντοχή του στην ρύπανση που κληρονόμησε από το ανατολικό πλατάνι και στην γρήγορη ανάπτυξη, το μεγάλο ύψος και την ευθύκορμη ανάπτυξη που κληρονόμησε από το δυτικό πλατάνι. Είναι ευρέως διαδεδομένο στους δρόμους των πόλεων στην δυτική Ευρώπη,βόρεια Αμερική, Αυστραλία.