English Lavender 

      Lavandula angustifolia                 

             Η    ΑΓΓΛΙΚΗ  ΛΕΒΑΝΤΑ   ΚΑΙ                                 ΑΛΛΕΣ ΛΕΒΑΝΤΕΣ                                                                                                (Lavandula angustifolia)
                                               

  

        Στις παραμεσογειακές χώρες υπάρχουν αρκετές λεβάντες αυτοφυείς όπως η Lavandula angustifolia , η Lavandula lanata, η Lavandula latifolia, η Lavandula dentata και η  Lavandula stoechas.

            H Lavandula angustifolia (λεβάντα η στενόφυλλη) είναι αυτοφυής στην μεσογειακή περιοχή σε υψόμετρο,στη Γαλλία για παράδειγμα  απο 500 εως 1500 μετρα. Η λεβάντα η στενόφυλλη ονομαζεται και Αγγλική λεβάντα όχι γιατί ευδοκιμεί στην  Αγγλία όπως συνήθως αναφέρεται αλλά γιατί  διαδόθηκε  για τις χρήσεις της για την καθαριότητα και ως άρωμα.Καθως η αγγλική λεβάντα δεν ηταν αυτοφυής έπρεπε να καλλιεργηθεί.Απο το 16ο αιώνα ξεκινάει η καλλιέργεια της λεβάντας στο Mitcham σημερινό προάστιο του Λονδίνου που καλλιεργούνταν διάφορα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά και ήταν γνωστό ως το μονπελλιέ της Αγγλίας(εξαιτίας του βοτανικού κηπου του Monpellier  με φαρμακευτικά φυτά) και το 1749 ξεκίνησε η εκτεταμένη  καλλιέργεια της λεβάντας για την παραγωγή αιθέριου ελαίου λεβάντας απο τους Ephraim Potter και William Moore.Το 1770 η Yardley London πουλούσε προιόντα πρωσωπικής υγιεινής με βάση τη λεβάντα και οι δύο εταιρείες ταυτίστηκαν με την αγγλική λεβάντα στην Αγγλία και το εξωτερικό. Ηταν στην βικτωριανή εποχή που η λεβάντα έφτασε στο απόγειο της δημοτικότητας της.Η βασίλισσα Βικτώρια χρησιμοποιούσε τη λεβάντα για τον καθαρισμό των επίπλων, πατωμάτων και υφασμάτων και το άρωμα της λεβάντας έγινε σύμβολο καθαριότητας και υγιεινής.Το Mitcham έγινε το παγκόσμιο κέντρο παραγωγής αιθέριου ελαίου λεβάντας και τα αγγλικά προιόντα με βάση την λεβάντα εξάγονταν σε όλο τον κόσμο.Το αιθέριο έλαιο αγγλικής λεβάντας πωλείτο 4 -6 φορές περισσότερο απο αυτό της ηπειρωτικής ευρώπης λόγω αναγνώρισης της καλύτερης ποιότητας.Αυτό οφείλεται στην καλλιέργεια αποκλειστικά της αγγλικής λεβάντας ενώ στην ηπειρωτική ευρώπη η λεβάντα συλλέγονταν μαζί με άλλα είδη χαμηλότερης ποιότητας. Στις αρχές του 20ου αιώνα  οι καλλιέργειες της λεβάντας στο Mitcham και τα γειτονικά σημερινά προάστια του Λονδίνου Walligton και  Carshalton σχεδόν εξαφανίστηκαν απο την επέκταση του Λονδίνου. Ηδη το 1920 υπήρχαν λιγότερα απο 40 στρέμματα λεβάντας στο Mitcham.
  Το κλίμα της Αγγλίας δεν ευνοεί την καλλιέργεια της λεβάντας η οποία θέλει ορεινό μεσογειακό κλίμα γιατί σε χαμηλότερο υψόμετρο υποφέρει απο την ξηρασία και την ζέστη,αυτό όμως δεν σημαίνει ότι το κλίμα της Αγγλίας ειναι κατάλληλο γιατί είναι ένα φυτό που δεν αγαπάει την υγρασία στην ατμόσφαιρα και στο έδαφος θέλει πολύ καλή αποστράγγιση, ηλιοφάνεια και ζεστό κλίμα. Ενας ψυχρός και υγρός χειμωνας μπορεί να σκοτώσει τα φυτά. Και αυτό είναι που αναφέρει η M.Grieve (1931) οτι στο Mitcham ολοκληρες σειρές φυτών λεβάντας καταστρέφονται το χειμώνα και αναπληρώνονται συνεχώς με καινούρια φυτά  έτσι ώστε ολόκληρη η φυτεία αντικαθίσταται εντός έξι ετών.  
Σε ενα κήπο όμως σε πεδινό έδαφος σε μεσογειακή χώρα το πρόβλημα της ξηρασίας μπορεί να αντιμετωπιστεί εφόσον το φυτό έχει εγκατασταθεί καλά με αρκετά ποτίσματα και ελάχιστη άρδευση εφόσον χρειαστεί σε ξηρά καλοκαίρια.Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν όσοι καλλιεργούν αγγλική λεβάντα βρίσκεται περισσότερο στην σωστή  εγκατάσταση του φυτού γιατί ένας τρόπος για να αντιμετωπίζουν τα μεσογειακά φυτά την ξηρασία βρίσκεται στο βαθύ ριζικό σύστημα.Και εδώ βρίσκεται το πρόβλημα, η αγγλική λεβάντα απαιτεί άφθονο ασβέστιο στο έδαφος για να αναπτυχθεί και καλή αποστράγγιση ώστε να αναπτύξει βαθύ ριζικό σύστημα και να αντέξει την ξηρασία.Ετσι προσθήκη άμμου στο χώμα κατα προτίμηση άσπρη άμμος στην αρχη της φύτευσης και σε βαθος μεχρι 45 εκατοστα και επιφανειακη εφαρμογη μαρμαροσκόνης κάθε χρόνο  είναι το μυστικό της καλλιέργειας της αγγλικής λεβάντας στο κήπο.Για όσους καλλιεργούν λεβάντα για παραγωγή θα πρέπει να έχουν είτε να έχουν διαπερατά  εδάφη με άφθονο ασβέστιο είτε ένα ασβεστούχο άσπρο χώμα σε υψόμετρο πάνω απο 600 μέτρα.Αν δεν υπάρχει αφθονία ασβεστίου θα πρέπει να γίνει ενσωμάτωση μεγάλων ποσοτήτων γεωργικού τριμμένου ασβεστολίθου και ετήσια επιφανειακή προσθήκη του ίδιου υλικού που δεν είναι όμως ευκίνητος στο χώμα για αυτό έχει σημασία η αρχική ενσωμάτωση μεγάλων ποσοτήτων στην αρχή της καλλιέργειας.Ιδίως η αγγλική λεβάντα (Lavandula angustifolia ) απαιτεί ασβεστολιθικά εδάφη  για να ευδοκιμήσει άριστα. Για τον κήπο,υπάρχουν πολλές ποικιλίες αγγλικής λεβάντας όπως η Munstead που ειναι κοντή και ανθεκτική και είναι επιλογή του φυτωρίου που είχε η σχεδιάστρια κήπων και ζωγράφος Gertrude Jekyll στη ιδιοκτησία της και τον κήπο της Munstead woods για να παράγει φυτά για τους πελάτες της, η ποικιλία αυτή αναπαράγεται με μοσχεύματα αλλά και με σπόρο, άρχισε να διαδίδεται ευρύτερα από τον Barr to 1916.Η Folgate είναι μια ποικιλία κατάλληλη και για καλλιέργεια και κήπο που επιλέχθηκε απο τον Linn chilvers το 1933 της Norfolk Lavender  όταν ξεκίνησε την αναβίωση της καλλιέργειας της αγγλικής λεβάντας αυτή τη φορά στο Norfolk δημιουργώντας την Νorfolk laventer που είναι σήμερα η μεγαλύτερη καλλιέργεια στην Βρετανία.Η Hidcote επιλέχθηκε απο τον αμερικανό ερασιτέχνη κηποτέχνη Lawrence Johnston που εγκαταστάθηκε στην Αγγλία και δημιούργησε το περίφημο σήμερα Hidcote manor garden την περίοδο του μεσοπολέμου.Η Mailette επιλέχθηκε στην Γαλλία από τον Mr Maillette για καλλιέργεια.Αυτές είναι οι παλαιότερες και πιο γνωστές ποικιλίες αλλά δημιουργούνται πολλές καινούριες ποικιλίες όπως η Elegance για φύτευση απο σπόρο.Στην Αμερική έχουν δημιουργηθεί ποικιλίες που ανθίζουν και δεύτερη φορά εφόσον κλαδευτούν όπως η Buena Vista.  

                                                  

lavandula angustifolia Munstead
Η ποικιλία Μunstead λόγω του κοντού ύψους είναι κατάλληλη για να πλαισιώνει διαδρόμους και να συμμετέχει σε μπορντούρες πολυετών κοντά σε διαδρόμους.

Folgate πιο ψηλή και σκουρόχρωμη ανθοφορία

Hidcote

           Η lavadula latifolia ( λεβάντα η πλατύφυλλη) είναι ιθαγενής στις παραμεσογειακες χώρες και λεγεται πορτογαλλική λεβάντα ,σε Ισπανία όπου αφθονεί αλλά και Γαλλία και Ιταλία.Καλλιεργειται κυρίως στην Ισπανία όπου και συλλέγεται επίσης απο την φύση.Στη Γαλλία το υψόμετρο που είναι αυτοφυής είναι 200 μεχρι 700 μέτρα και στη φύση διασταυρώνεται με την lavandula angustifolia  που βρίσκεται σε υψόμετρο πάνω απο 500 μέτρα και δημιουργούνται φυσικά υβρίδια που δεν παράγουν σπόρους παρά σπάνια σε υψόμετρο 500 και 700  μέτρων που φύονται και τα δύο είδη και ανήκουν στο είδος Lavandula x intermedia.Το είδος αυτό θα αποκτούσε μεγάλη σημασία  στη καλλιέργεια της λεβάντας στη Γαλλία και το όνομα του στην αγγλική γλώσσα ήταν  γαλλική υβριδική λεβάντα γιατί φυόταν στη Γαλλία όπως και η αγγλική άλλωστε.

στο carshalton του λονδίνου έγινε μια μη κερδοσκοπική προσπάθεια αναβίωσης της παραδοσιακής αυτής καλλιέργειας με φυτά που είχαν επιβιώσει στους τοπικούς κήπους,από τους αγρούς αυτούς είναι αυτή η φωτογραφία

Ενώ στην Αγγλία η καλλιέργεια της λεβάντας έφθινε ένα καινούριο κέντρο παραγωγής θα αναπτυσσόταν στην νότια Γαλλία σε περιοχές που η λεβάντα ήταν αυτοφυής. συλλέγονταν και φυτά της γαλλικής υβριδικής μαζί με την αγγλική.Στο Grasse της Προβηγκίας η αρωματοποιία ξεκινησε το 1747 με την ιδρυση της  Gallimard, ακολούθησε η Molinard και η Fragonard ,οι τρείς ιστορικές φίρμες αρωμάτων της Γαλλίας.Στην αρχή ήταν τα τριαντάφυλλα και το νερολί ακολούθησε το γιασεμί και έπειτα άλλα αρώματα όπως και της λεβάντας.Ενω τα τριαντάφυλλα και το γιασεμί καλλιεργούνταν οι αγγλικές λεβάντες συλλέγονταν απο τα βουνά μαζί με τα φυτά της γαλλικής υβριδικής Στην  δεκαετία του 1920 άρχισε να γίνεται κατανοητή η διαφορά της ποιότητας ανάμεσα στις δύο λεβάντες ενώ το 1927 στα εργαστήρια Hiris στο Grasse αποδείκτηκε η προέλευση της γαλλικής καθώς έγινε τεχνητή γονιμοποίηση και παρήχθησαν 6 σπόροι που τα φυτά που έδωσαν ταυτοποιήθηκαν ως φυτά της γαλλικής λεβάντας. Στην Αγγλία η λεβάντα καλλιεργούνταν απο σπόρο και στην Γαλλια η βιομηχανία αρωμάτων ήθελε την καλλιέργεια της λεβάντας και έτσι ξεκίνησε το 1905, έγινε η πρώτη δοκιμαστική καλλιέργεια στην προβηγκία.Η καλλιέργεια αυτή θα πρόσφερε ικανοποιητικό εισόδημα σε άγονα, ξηρά, ορεινά εδάφη. Απο το 1920 μεχρι το 1960 η καλλιέργεια της αγγλικής λεβάντας αυξάνεται φθάνοντας το 1960 τους 150 τόννους για να υποχωρήσει έπειτα λόγω της επέκτασης της καλλιέργειας της υβριδικής λεβάντας. Η καλλιέργεια της υβριδικής λεβάντας καλλιεργούνταν απο φυτά που μεταφυτεύονταν απο την φύση.Στην  δεκαετία του 1925 μεχρι το 1935 αρχισε η αναπαραγωγή με μοσχεύματα της υβριδικής λεβάντας καθώς τα φυτά αυτά σπανίως παράγουν βιώσιμο σπόρο και η αναπαραγωγή γινόταν απο τον άγριο πληθυσμό. Απο το 1935 άρχισε να διαδίδεται η ποικιλία Abrial μέχρι το 1972  που άρχισε να αντικαθίσταται από την ποικιλία Grosso που ήταν ανθεκτική στο μυκόσπλασμα που προκαλεί τη κίτρινη παρακμή και είχε μειώσει την διάρκεια της φυτείας απο 8 με 10 χρονια(άλλοι λένε 10-12) σε 3 με 4 χρονια.Η γαλλική υβριδική λεβάντα ονομάζεται έτσι στην αγγλική γλώσσα ενώ στην γαλλική ονομάζεται lavadin έναντι lavande  για την αγγλική λεβάντα.  

Η αγγλική λεβάντα στην προβηγκία της Γαλλίας  καλλιεργείται σε υψόμετρο μεταξύ 600 και 1200 μετρων ενω η γαλλική υβριδική  μεταξύ 200 και 700 μετρων . Η αγγλική λεβάντα καταλαμβάνει σήμερα εκτάσεις 35.000 στρεμματων ενώ η γαλλική υβριδική καλλιεργείται σε έκταση 152.000 στρεμμάτων.

Lavandula x intermedia Grosso 

Ο Pierre Grosso,ένας ιταλός (Pietro Grosso)  που εγκαταστάθηκε στην προβηγκία ανακάλυψε σε ενα αγρόκτημα που αγόρασε ενα φυτό παραγωγικό και ανθεκτικό που πολλαπλασίασε με μοσχεύματα στο φυτώριο,το φυτό αυτό ονομάστηκε Grosso και σήμερα καταλαμβάνει τα 119.000 στρέμματα απο τα 152.000 στρέμματα της συνολικής έκτασης στην προβηγκία της lavandin.Οι υπόλοιπες ειναι η sumian, super, abrialis(abrial). Η γαλλική υβριδική είναι πιο ανθεκτική στη ζέστη και μπορεί να καλλιεργηθεί σε χαμηλότερο υψόμετρο αλλά υπερέχει στην παραγωγή αιθέριου ελαίου που είναι όμως φθηνότερο γιατί  υστερεί λογω της καμφοράς που περιέχει και συνήθως προορίζεται για διαφορετικές χρήσεις  όπως σαπούνια ,σκόνη απορρυπαντικών ,κεριά και αρωματικά χώρων ιδίως της ποικιλιας Grosso που ειναι χαμηλής ποιότητας.Η ποικιλία Super είναι πλησιέστερα στην ποιότητα στην αγγλική λεβάντα  ενώ η ποικιλία Abrial χρησιμοποιείται και στην αρωματοθεραπεία.Οι ποικιλίες αυτές έχουν λιγότερο απο το 10 % η καθεμία της συνολικής έκτασης που καταλαμβάνει η γαλλική υβριδική. Στην αγγλική λεβάντα καλλιεργούνται πλέον κλώνοι οπως η Maillette και η Matheronne ενω οι ποικιλίες πληθυσμοί όπως η Rapide και η Carla υποχωρούν.

Καλλιεργεια lavadin στην προβηγκία

Η αγγλική λεβάντα ειναι αυτοφυής στη Ελλάδα σε ορεινούς τόπους  και ιθαγενής αν και ορισμένοι υποστηρίζουν οτι δεν είναι ιθαγενής αλλά οι άγριοι πληθυσμοί προέρχονται απο καλλιέργειες μια υπόθεση που είναι αβάσιμη γιατί η καλλιέργεια της λεβάντας είναι πρόσφατη υπόθεση.Η πρώτη καλλιέργεια έγινε στη Ασέα και έπειτα μεγαλύτερη στο Λεβίδι της Αρκαδίας  απο τον χημικό Αλέξανδρο Σταυρόπουλο τη δεκαετία του 1960  και εγκαταλείφθηκε λόγω εργατικού κόστους, πρόσφατα πριν μια δεκαετία ξεκίνησε η Alpha Lavender με έδρα τη Θεσσαλονίκη να διαθέτει φυτά βουλγαρικων ποικιλιών και να κάνει την αποσταξη για παραγωγή αιθέριου ελαίου,οι συνεργαζόμενοι παραγωγοί εφθασαν τα 2000 στρέμματα  το 2013 που  ξεκίνησε και ο συνεταιρισμός αρωματικών Βοίου Κοζάνης με την Hemus που ειχε αρχικά ξεκινήσει με τριαντάφυλλα και ακολούθησαν και άλλοι.Καλλιεργούνται σχεδον αποκλειστικά η Hemus και η Seftopolis, και οι δυο βουλγαρικές ποικιλίες  που σημαίνουν Αίμος(οροσειρά) και Σευτόπολις(αρχαία θρακική πόλη).Δεν υπήρχε  πριν το 2010 ελληνική (κλωνική η μη)ποικιλία και αυτό θεωρήθηκε ότι ήταν αιτία της ανυπαρξίας της καλλιέργειας στην Ελλάδα, για αυτό ξεκίνησε η προσπάθεια για μια ελληνική ποικιλία με συλλογή φυτών απο δέκα διαφορετικούς τόπους στην Ελλάδα και επιλογή μιας ποικιλίας,η ποικιλία αυτή λέγεται etherio, και δεν καλλιεργήθηκε εμπορικά.Την λύση έδωσαν όπως αναφέραμε οι βουλγαρικές ποικιλίες Η έκταση που καλλιεργείται η λεβάντα αυξάνεται ταχύτατα τα τελευταία χρονια,για το 2018 υπάρχουν 20.000 στρέμματα συνολικά λεβάντας ,έναντι 10.000 στρεμμάτων το 2017, η αύξηση είναι σε μεγάλο βαθμό παράγωγο  της ανόδου τα τελευταία χρόνια της βουλγαρικής παραγωγής που ανταγωνίζεται πλέον την γαλλική παραγωγή για την πρώτη θέση παγκοσμίως, η βουλγαρική παραγωγή έχει ξεπεράσει την γαλλική παραγωγή με περίπου 70.000 στρέμματα έναντι 35.000 στρεμμάτων, όσον αφορά πάντα την αγγλική λεβάντα γιατί όσο αφορά την συνολική παραγωγή lavande και lavandin η Γαλλία εξακολουθεί να είναι πρώτη καθώς στη Βουλγαρία καλλιεργειται αποκλειστικά η αγγλική. Η καλλιέργεια της αγγλικής λεβάντας στη Βουλγαρία αναπτύχθηκε  μεταπολεμικά με ποικιλίες που δημιούργησε το ινστιτούτο αρωματικών φυτών στο Kanzalak, παραδοσιακό κέντρο καλλιεργείας των τριαντάφυλλων γνωστό ως κοιλάδα των ρόδων.Τη δεκαετία του 70 η καλλιεργεια απο τους συνεταιρισμούς είχε φτασει τα 70.000 στρέμματα,για να καταρρεύσει τη δεκαετία του 90 στα 10.000 στρέμματα και να ανακάμψει έπειτα φτάνοντας τα επίπεδα του 70 αλλα και να επεκταθεί  σε όλη τη Βουλγαρία και τις γειτονικές χώρες όπως η Ελλάδα, όπου  καλλιεργούνται βουλγαρικές ποικιλίες που έχουν επιλεγεί απο το ινστιτούτο αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών τις τελευταίες δεκαετίες. Πρώτα δημιουργήθηκαν οι ποικιλιες Kazanlak ,Karlovo ακολούθησε η ποκιλία Hemus το 1972 ,και στην συνέχεια η Sevtopolis, Druzhda, Yubileina  και πιο πρόσφατα η Hebar και Raya .Οι ποικιλίες αυτές με εξαίρεση τη παλαιότερη Kazanlak αποτελούν τη βάση της βουλγαρικής παραγωγής ενω τα τελευταία χρόνια διαδίδονται ιδιαίτερα οι ποικιλιες Hemus και Sevtopolis.Αυτές οι δύο ποικιλίες απο την Βουλγαρία αποτελούν τη βάση της εξάπλωσης της ελληνικής παραγωγής. Ειναι εντυπωσιακό ότι η έρευνα στη Βουλγαρία βοήθησε και γειτονικές χώρες,όμως δεν είναι μόνο η Βουλγαρία που κάνει έρευνα,η Μολδαβία ένα μεγάλο κέντρο παραγωγής, έχει ασχοληθεί με την ανάπτυξη νέων ποικιλιών, πριν το 1990 είχε σε καλλιέργεια 70.000 στρέμματα έπειτα όμως η καλλιέργεια περιορίστηκε και πρόσφατα γνωρίζει μια αναβίωση.Το 2010 δόθηκαν τρεις νέες ποικιλίες η Moldoveanca-4, Alba7,Via Magic -10.Ιδίως η Alba 7 έχει πολλή υψηλή απόδοση 25 κιλα αιθέριου ελαίου στο στρέμμα.

Η αγγλική λεβάντα στον κήπο.

Και η αγγλική και η γαλλική υβριδική καλλιεργούνται και στους κήπους και μοιάζουν αρκετά, υπάρχουν ποικιλίες με χρώματα απο το άσπρο, το χλωμό ροζ, το μπλέ και το μώβ. Καθώς η αγγλική ανθίζει νωρίτερα χρησιμοποιώντας και τα δύο είδη έχουμε μια παρεταμένη ανθοφορία στον κήπο, χρησιμοποιώντας και  διαφορετικές ποικιλίες με διαφορετικά χρώματα  που όμως ταιριάζουν μεταξύ τους.

Το κλάδεμα της λεβάντας έχει μεγάλη σημασία γιατί είναι υποθάμνος που σημαίνει οτι έχει και ποώδη και ξυλώδη βλάστηση και θέλουμε να περιορίσουμε την ξυλώδη βλάστηση γιατι μειώνει την ανθοφορία και  την διάρκεια της ζωής του φυτου.Για την εποχή κλαδέματος άλλοι συστήνουν το τέλος του καλοκαιριού και άλλοι τις αρχές της άνοιξης.Όταν γίνεται στο τέλος του καλοκαιριού υπάρχει ακόμη χρόνος για να υπάρξει βλάστηση που θα προστατεύσει το φυτό απο το κρύο και θα συνεχίσει την βλάστηση την άνοιξη για να ανθίσει το καλοκαίρι. Αυτό το κλάδεμα εξασφαλίζει την πιο πρώιμη άνθηση,η πρώιμη αυτή άνθηση εξασφαλίζει την καλύτερη ποιότητα αιθέριου ελαίου αλλά και την μεγαλύτερη ποσότητα γιατί η ζέστη μειώνει την ποιότητα του αιθέριου ελαίου ενώ η ζέστη κατά την διάρκεια της συγκομιδής μειώνει την ποσότητα. Σε μεσογειακό κλίμα το φυτό υποφέρει απο την ξηρασία και το τέλος του καλοκαιριού δεν είναι κατάλληλος καιρός για κλάδεμα καλύτερα να περιμένει κανείς την άνοιξη,αυτό καθυστερεί την άνθηση αλλά το φυτό έχει καλύτερη εμφάνιση,πιο γεμάτη, το χειμώνα,και είναι σε καλύτερη κατάσταση για καινούρια βλάστηση μετά απο κλάδεμα.

και μια ποικιλία με άσπρα άνθη lavandula x intermedia eldeweiss βρέθηκε στη Ελβετία το 1880.

και μια ποικιλία με απαλό ροζ χρώμα ανθέων lavandula angustifolia Hidcote pink
Οι λεβάντες  τραβάνε τις μέλισσες και πεταλούδες.

τα άνθη της μέλισσας αρέσουν στις πεταλούδες



και στις μέλισσες επίσης